Coğrafya dünyasının önemli konularından biri olan toprak türleri, son zamanlarda pek çok kişi tarafından araştırılıyor. Bu türler arasında yer alan ve taşınmış topraklar olarak da bilinen azonal topraklar, özellikleri ve çeşitleriyle dikkat çekiyor. Peki, azonal topraklar tam olarak nedir ve hangi özelliklere sahiptir? İşte, bu önemli coğrafi konuya dair tüm detaylar.
Azonal (Taşınmış) Topraklar Nedir?
Toprak oluşumu, iklim, yer şekilleri ve dış kuvvetlerin etkisi gibi birçok faktöre bağlıdır. Topraklar genel olarak zonal, azonal ve intrazonal olmak üzere üç ana kategoride incelenir. Azonal topraklar, bu sınıflandırmanın en verimli gruplarından birini oluşturur.
Bu toprak türü, adından da anlaşılacağı gibi, bulunduğu yerde oluşmamıştır. Akarsu, rüzgar, buzul ve yer çekimi gibi dış kuvvetlerin, başka bölgelerden aşındırdığı malzemeleri taşıyıp belirli alanlarda biriktirmesi sonucu oluşur. Bu nedenle "taşınmış topraklar" ifadesi de sıklıkla kullanılır. Oluşum sürecinde horizon (katman) gelişimi tamamlanmamıştır, ancak taşındıkları için mineral açısından oldukça zengindirler.
Türkiye'de, Aydın Dağları, Kaçkar Dağları ve Yıldız Dağları gibi dağlık alanların eteklerinde bu toprak türüne sıkça rastlanmaktadır.
Azonal Toprak Çeşitleri Nelerdir?
Taşınma şekline ve biriktiği yere göre azonal topraklar kendi içinde çeşitlere ayrılır. İşte en yaygın bilinen azonal toprak türleri:
Alüvyal Topraklar: Akarsular tarafından taşınan ince malzemelerin (kum, mil, kil) birikmesiyle oluşur. Genellikle delta ve vadi tabanlarında bulunur. Oldukça verimli topraklardır.
Lösler: Rüzgarların taşıdığı silt (mil) boyutundaki malzemelerin birikmesiyle meydana gelir. Sarı renkli, gözenekli ve verimli topraklardır.
Kolüvyal Topraklar: Dağların yamaçlarında, yer çekiminin etkisiyle aşağıya doğru taşınan iri malzemelerin (taş, çakıl) birikmesiyle oluşur. Dağ eteklerinde yaygındır.
Moren (Buzul) Toprakları: Buzulların aşındırdığı ve taşıdığı değişik boyuttaki malzemelerin buzul cephesinde birikmesiyle oluşur. İyi sıralanmamış, içinde bloklar bulundurabilir.
Regosol Topraklar: Volkanik kumların birikmesiyle oluşan, genç ve kumlu topraklardır. Volkanik arazilerde görülür.
Litosol Topraklar: Dağlık ve eğimli arazilerde, ana kayanın üzerinde ince bir toprak tabakası şeklinde bulunur. Taşlı ve sığ topraklardır.
Azonal Toprakların Başlıca Özellikleri
Azonal toprakların diğer toprak türlerinden ayıran birtakım belirgin özellikleri bulunur:
Bu topraklar, dış kuvvetlerin taşıma ve biriktirme faaliyetleri sonucunda oluşur. Bu nedenle horizon (katman) yapıları gelişmemiştir veya çok zayıftır.
Farklı kaynak bölgelerden getirildikleri için mineral çeşitliliği açısından oldukça zengindirler. Bu durum onları tarımsal verimlilik açısından değerli kılar.
Oluşum süreleri, zonal topraklara göre daha kısadır. Taşınma ve birikme süreciyle şekillenirler.
Genellikle dağ etekleri, vadi tabanları, delta alanları ve eski buzul bölgeleri gibi coğrafyalarda yaygın olarak görülürler.
Türkiye gibi genç ve engebeli arazi yapısına sahip ülkelerde, özellikle yüksek kesimlerin eteklerinde sıkça karşılaşılan bir toprak grubudur.
