Coğrafya meraklılarının ve öğrencilerin sıkça araştırdığı konuların başında zonal topraklar geliyor. Yeryüzündeki canlı yaşamının temel taşı olan toprak, oluşum şekillerine göre farklı sınıflara ayrılıyor. Bu sınıflardan biri de iklim ve bitki örtüsünden doğrudan etkilenen zonal topraklar olarak karşımıza çıkıyor. Peki, bu topraklar nasıl oluşur ve hangi özelliklere sahiptir?
Zonal Toprak Nedir ve Nasıl Oluşur?
Zonal topraklar, ana kayanın bulunduğu yerde, iklim ve bitki örtüsü koşullarının uzun süreli etkisiyle ayrışması sonucu oluşan topraklardır. Bu topraklar genellikle düz veya hafif eğimli arazilerde meydana gelir. En belirgin özelliği ise, oluştuğu bölgenin iklimini ve bitki örtüsü yapısını yansıtmasıdır. Bu nedenle 'yerli toprak' olarak da adlandırılırlar.
Zonal topraklar, oluşum sürecinde belirgin katmanlar geliştirir. Bu katmanlar A, B ve C horizonları olarak bilinir. A katmanı organik maddece zengin üst toprak, B katmanı mineral birikiminin olduğu ara katman, C katmanı ise ayrışmaya başlamış ana kayanın bulunduğu temel katmandır.
7 Zonal Toprak Çeşidi ve Özellikleri
Zonal topraklar, dünya genelinde yedi ana türde karşımıza çıkar. Her biri farklı iklim kuşaklarında ve bitki örtüleri altında şekillenmiştir.
1. Çernezyomlar (Kara Topraklar): Dünyanın en verimli toprakları olarak kabul edilir. Koyu renkli, humusça çok zengin ve tarıma elverişlidir. Orta kuşak çayırları altında oluşmuştur.
2. Laterit Topraklar: Sıcak ve nemli ekvatoral iklim bölgelerinde, gür bitki örtüsü altında oluşur. Yağışın bol olması nedeniyle içerdiği minerallerin büyük kısmı yıkanmıştır ve tarım için pek verimli değildir.
3. Kahverengi Orman Toprakları: Orta kuşak nemli iklim bölgelerindeki geniş yapraklı ormanlar altında gelişir. Humus içeriği orta düzeydedir ve kahverengi tonlara sahiptir.
4. Çöl Toprakları: Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde oluşur. Organik madde ve humus bakımından son derece fakirdir. Tuz ve kireç birikimi yaygındır.
5. Terra Rossa Toprakları: Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü, kireçtaşı ana kayanın yaygın olduğu bölgelerde görülür. Kırmızı renkli olması, içerdiği demir oksitten kaynaklanır.
6. Podzol Topraklar: Soğuk nemli iklimlerde, iğne yapraklı ormanlar (tayga) altında oluşur. Asidik yapıdadır ve üst katmanlardaki mineraller derinlere doğru yıkanmıştır, bu nedenle verimsizdir.
7. Tundra Toprakları: Kutup altı soğuk bölgelerde, düşük sıcaklıklar nedeniyle oluşumunu tamamlayamamış topraklardır. Altta sürekli donmuş bir tabaka (permafrost) bulunur.
Zonal Toprakların Genel Özellikleri Nelerdir?
Zonal toprakların bir dizi ayırt edici niteliği bulunur. Bu özellikler onları diğer toprak gruplarından net bir şekilde ayırır.
Bu topraklar, düz veya az eğimli arazilerde oluşumunu tamamlar. Oluşum özelliklerine bağlı olarak dört farklı tipte görülebilirler: milli, humuslu, taşlı ve kireçli. En önemli özellikleri ise, bulundukları bölgenin iklim koşullarını ve bitki örtüsü yapısını yansıtmalarıdır. Bu nedenle bir bölgeden diğerine büyük farklılıklar gösterirler.
Sonuç olarak, zonal topraklar yeryüzündeki yaşam döngüsünün kritik bir parçasıdır. İklim ve bitki örtüsü ile kurdukları güçlü bağ, onları coğrafi çalışmaların önemli bir konusu haline getirir. Tarımsal verimlilikten ekosistem çeşitliliğine kadar birçok alanda belirleyici rol oynarlar.
