Kim derdi ki bir atasözü, kimya dersine dönüşüp kafaları karıştırabilir? Ama öyle oldu işte. Hepimizin diline pelesenk olmuş o meşhur söz: 'Pas tutmaz' denilen şey neydi acaba? Gümüş mü, altın mı, çelik mi, yoksa bakır mı? Cevap, tahmin ettiğinizden çok daha farklı olabilir.
Hadi gelin, işin aslını astarını birlikte inceleyelim. Önce şu metalleri bir tanıyalım isterseniz.
Metaller ve Paslanma Gerçeği
Gümüş... O parlak, göz alıcı metal aslında paslanmaz demek pek de doğru sayılmaz. Havadaki kükürt bileşikleriyle buluştuğunda, üzerinde o karakteristik siyahımsı bir tabaka oluşturur. Yani, 'kara bulut' misali bir durum söz konusu.
Peki ya altın? Ah, altın... Gözümüzde hep 'kusursuz' olarak canlanır. Ve evet, gerçekten de oksijenle ilişkiye girip paslanmaz. Ama bu onu 'pas tutmaz' yapar mı? Birazdan geleceğiz.
Çelik desek? Onun hikayesi daha farklı. Demir ve karbonun birleşiminden oluşur ve -eğer paslanmaz çelik değilse- nemli havada hemen kahverengi bir örtüye bürünür. Yani, pas onun en yakın arkadaşıdır adeta.
Bakır ise bambaşka bir alem. Oksitlendiğinde o bildiğimiz yeşilimsi rengi alır. Hele ki zamanla... Tıpkı Özgürlük Heykeli'nin yüzündeki o muazzam yeşil katman gibi.
İşin Aslını Atasözleri Söyler
Bu noktada, Türk kültürünün derinliklerinden gelen bilgeliğe kulak vermek gerekiyor. Atalarımız boşuna dememiş 'Altına bakma, altın ol; bakıra bakma, bakır ol' diye. Ya da bir diğeri: 'Altın ateşte, insan mihnette belli olur'.
Peki, hangisi pas tutmaz? Cevap aslında şaşırtıcı derecede basit. Atasözündeki 'pas tutmaz' ifadesi, fiziksel bir özellikten ziyade mecazi bir anlam taşır. Altın, kimyasal olarak asil bir metaldir ve oksitlenmez, dolayısıyla pas tutmaz. O, kimyasal bağların nazik dansında her zaman liderliği elinde tutar.
Yani o meşhur sözdeki 'pas tutmaz' denilen şey, fiziksel bir paslanma değil, aslında değerini kaybetmeme, bozulmama, her daim saf ve temiz kalma halidir. Tıpkı altında olduğu gibi.
Bir düşünsenize... Nemden, sudan, havadan etkilenmeden binlerce yıl toprağın altında parıldayabilen tek metal o. Belki de atasözünün vermek istediği asıl mesaj budur: Değerli olan, şartlar ne olursa olsun aslından ve özünden taviz vermez.
Sonuç olarak, hem kimyasal gerçeklik hem de kültürel kodlar bize aynı şeyi işaret ediyor: Atasözündeki 'pas tutmaz' ifadesinin cevabı altındır. Hem gerçek anlamda, hem de mecazi anlamda.
