Türk edebiyatının renkli ve üretken kalemlerinden Hüseyin Rahmi Gürpınar, hem romanları hem de özgün sanat anlayışı ile edebiyat tarihimizde iz bırakmıştır. Servet-i Fünun döneminde eser vermesine rağmen bu topluluğun dışında kalmayı tercih eden bağımsız bir yazar olarak tanınır. Eserlerinde toplumun her kesiminden karakterlere yer vererek adeta bir dönem fotoğrafı çekmiş, bu özelliği ile "sokağı edebiyata taşıyan adam" unvanını almıştır.
Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Hayatı ve Edebiyata Girişi
18 Ağustos 1864 tarihinde İstanbul'da dünyaya gelen Hüseyin Rahmi Gürpınar, padişah yaveri Mehmet Sait Paşa'nın oğludur. Henüz üç yaşındayken annesini kaybetmesi üzerine hayatında önemli değişiklikler yaşamış, önce Girit'e babasının yanına gitmiş, babasının tekrar evlenmesi üzerine ise İstanbul'a, babaannesinin konağına dönmüştür. Eğitimine Yakub Ağa Mektebi'nde başlamış, ardından Mahmudiye Rüşdiyesi ve İdadisi'nde devam etmiştir. 1878 yılında Mekteb-i Mülkiye'ye girmiş ancak 1880'de hastalık nedeniyle ikinci sınıftayken okulu bırakmak zorunda kalmıştır.
Kısa süreli memuriyetlerin ardından edebiyat dünyasına 1887 yılında, dönemin önemli gazetelerinden Ahmet Mithat Efendi'nin Tercüman-ı Hakikat'inde yazarak adım atmıştır. İlk romanı "Şık" bu gazetede yayımlanmış ve batı özentisi içinde gülünç duruma düşen insanları eleştiren üslubu ile dikkat çekmiştir. Daha sonra Takdim gazetesine geçmiş, Mürebbiye, Metres, Tesadüf ve Nimetşinas gibi romanları burada tefrika edilmiştir. Romanlarının yasaklanması üzerine bir süre yazmaya ara verse de İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde Ahmet Rasim ile birlikte "Boşboğaz ve Güllabi" adlı mizah dergisini çıkarmıştır. 1936-1943 yılları arasında milletvekilliği de yapan Gürpınar, hayatının son otuz yılını geçirdiği Heybeliada'daki köşkünde, 8 Mart 1944'te hayata veda etmiştir.
Sanat Anlayışı ve Edebi Kişiliği
Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın edebiyat anlayışının merkezinde toplum gerçekleri vardır. Eserlerinde toplumsal ve ekonomik adaletsizlikleri, eşitsizlikleri, kadın-erkek ilişkilerini ve din sorunlarını cesaretle ele almıştır. Zeki ve kurnaz insanların saf insanları kandırdığı bir düzenden kurtuluşun yolunu ise bilim ve akıl olarak göstermiştir.
Ömrü boyunca İstanbul dışına çıkmayan yazar, eserlerinde şehrin dar sokaklarını, ahşap evlerini, konaklarını ve çarşılarını başarıyla işlemiştir. Natüralist akıma bağlı bir yazar olarak, Emile Zola'nın deneysel roman tekniğini benimsemiş ve karakterlerini oldukları gibi, tüm çıplaklığıyla yansıtmıştır. Eserlerinde züppelerden fahişelere, hanımefendilerden mahalle kadınlarına, paşalardan esnafa kadar toplumun her tabakasından karakterlere rastlamak mümkündür. Çevre betimlemelerinden çok karakterlerin iç dünyalarına ve konuşma biçimlerine önem vermiş, her karakteri kendi şivesi ile konuşturmayı başarmıştır.
Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Eserleri
Ahmet Mithat Efendi'den sonra Türk edebiyatının en çok eser veren yazarlarından biri olan Gürpınar, roman, öykü, oyun ve tartışma türlerinde verimli bir üretim sergilemiştir. Eserleri, döneminin sosyal yapısını anlamak için birer belge niteliği taşır.
Önemli Romanları:
- Şık (1889)
- Mürebbiye (1899)
- Şıpsevdi (1911)
- Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (1912)
- Gulyabani (1913)
- Hakka Sığındık (1919)
- Efsuncu Baba (1924)
- Ben Deli miyim (1925)
Öykü ve Diğer Eserlerinden Bazıları:
- Kadınlar Vaizi (1920)
- Namusla Açlık Meselesi (1933)
- Hazan Bülbülü (1916, Oyun)
- Cadı Çarpıyor (1913, Tartışma)
Hüseyin Rahmi Gürpınar, geleneksel ile modern arasında sıkışmış bir toplumun bireylerini mizahi ve gerçekçi bir dille anlatmasıyla, Türk romanının kilometre taşlarından biri olmayı sürdürmektedir. Eserleri, güncelliğini ve okunurluğunu hala korumaktadır.
