Taşlama: Halk Edebiyatının Eleştiri Silahı
Edebiyatımızda merak edilen konuların başında taşlama nedir sorusu gelmektedir. Geçmişten günümüze uzanan bu edebi tür, özellikle halk edebiyatı döneminde yoğun olarak kullanılmıştır. Taşlama, temelde bir kişiyi, kurumu, düşünceyi veya toplumsal bir sorunu eleştirmek amacıyla yazılan şiir türüdür.
Taşlama Türünün Belirleyici Özellikleri
Taşlama türünün kendine has özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler şunlardır:
- Eleştiri, yerme ve alay etme temaları üzerine kuruludur
- Nazım biçimi olarak genellikle koşma kullanılır
- Dörtlükler halinde yazılır
- Toplumun aksayan yönlerini eleştirir
- Günümüzde satirik şiir, Divan edebiyatında ise hicviye olarak bilinir
Taşlamanın Önemli Temsilcileri ve Örnekleri
Halk edebiyatında taşlama türünün en önemli temsilcileri Dertli, Ruhsati ve Seyrani'dir. Bu şairler, toplumsal eleştirilerini keskin bir dille ifade etmişlerdir.
Ruhsati'den bir örnek:
"Adalet kalmadı hep zulüm doldu
Geçti şu baharın gülleri soldu
Dünyanın gidişi acayip oldu
Koyun belli değil, kurt belli değil"
Seyrani'nin taşlama örneği:
"Âlemi tan eder yanına varsan
Seni de yanıltır mesele sorsan
Bir cim bile çıkmaz karnını yarsan
Meclise gelir de erkân beğenmez"
Dertli'nin unutulmaz dörtlüğü:
"Telli sazdır bunun adı
Ne ayet dinler ne kadı
Bunu çalan anlar kendi
Şeytan bunun neresinde?"
Divan Edebiyatında Taşlamanın Karşılığı: Hicviye
Taşlamanın Divan edebiyatındaki karşılığı hicviye olarak bilinir. Hicviyeler de tıpkı taşlamalar gibi eleştiri amacı taşır ancak daha ağır bir dil ve farklı nazım biçimleri kullanılarak yazılırlar. Günümüzde ise bu tür şiirlere satirik şiir denmektedir.
Taşlama, halk edebiyatının toplumsal eleştiri mekanizması olarak önemli bir işlev görmüştür. Geçmişten günümüze eleştirel şiirin evrimini anlamak için taşlama türünü ve onun Divan edebiyatındaki karşılığı hicviyeyi iyi bilmek gerekmektedir.
