Tam yüz yılı geride bırakmış olsak da, Lozan Barış Antlaşması hâlâ üzerinde en çok konuşulan, tartışılan belgelerden biri. Şöyle bir düşünsenize - o masada oturanlar, imzayı atarken ne hissetmişlerdi acaba? Sadece kâğıt üzerinde bir anlaşma değildi bu, koskoca bir imparatorluğun enkazından modern bir ulus devlet çıkarma çabasıydı.
İsviçre'nin O Masasında Neler Oldu?
24 Temmuz 1923... İsviçre'nin Lozan kentinde tarihi bir gün. Sekiz ay süren - evet, tam sekiz ay! - zorlu müzakereler sonucunda Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileri ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan bu antlaşma, adeta bir varoluş mücadelesinin belgesiydi. Kimi için 'zafer', kimi için 'tapu senedi', kimi içinse hâlâ tartışma konusu.
Aslında şunu söylemek lazım: Lozan sadece bir barış antlaşması değildi. Yepyeni bir ülkenin uluslararası alanda tanınması, sınırlarının çizilmesi, ekonomik bağımsızlığının temellerinin atılması demekti. O günlerin koşullarında -düşünsenize- dünyanın en güçlü devletlerine karşı mücadele ediliyordu.
Peki Ne Getirdi Bu Antlaşma?
- Misak-ı Milli sınırları büyük ölçüde kabul edildi - tabii bazı tavizlerle
- Kapitülasyonlar denen o illet tamamen kaldırıldı
- Boğazlar üzerinde tam kontrol sağlandı - en azından o dönem için
- Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli adımlar atıldı
Fakat şunu da unutmamak gerek - hiçbir antlaşma mükemmel değildir. Lozan da istisna değildi. Bazı konularda tam istediğimiz gibi olmadı, bazı maddeler zamanla değişti. Ama şu kesin: O günün koşullarında elde edilebilecek en iyi sonuçtu diye düşünüyorum ben.
Günümüze Yansımaları
Bugün hâlâ Lozan'ı tartışıyor olmamız tesadüf değil. Çünkü bu antlaşma sadece geçmişte kalan bir belge değil - günlük hayatımızı, sınırlarımızı, uluslararası ilişkilerimizi şekillendirmeye devam ediyor. Doğrusu, bazıları 'keşke şöyle olsaydı' diyor, bazılarıysa 'iyi ki böyle oldu'...
Aslında mesele sadece maddelerde yazanlarda değil. Lozan, Türkiye'nin modern dünyada kendine bir yer edinme çabasının simgesiydi. O masada oturanlar sadece diplomat değildi - yeni bir ülkenin mimarlarıydı.
Son söz olarak şunu söyleyebilirim: Tarihi belgeleri anlamak için sadece maddelerine bakmak yetmez. O günün ruhunu, koşullarını, imkânsızlıklarını da hesaba katmak gerek. Lozan da öyle - hem bir başarı hikâyesi hem de derslerle dolu bir süreç.
