Günlük hayatta farkında olmadan yaptığımız bazı hatalar, metabolizmamızın doğal dengesini bozarak tüm vücut sağlığını olumsuz etkileyebiliyor. Uzmanlar, metabolizmanın sadece kilo kontrolü değil, aynı zamanda enerji üretimi, hücre yenilenmesi ve hormon dengesi gibi hayati süreçlerin merkezinde yer aldığını vurguluyor.
Metabolizma Nedir ve Nasıl Çalışır?
Uzm. Dr. Aysel Mammadyarzada, metabolizmayı vücudun enerji üretimi, besin işleme, hücre yenilenmesi ve yaşamı sürdüren tüm biyokimyasal süreçlerin genel adı olarak tanımlıyor. Metabolizmanın nefes alırken, yürürken, düşünürken ve hatta uyurken bile aktif olarak çalıştığını belirten Mammadyarzada, birçok kişinin metabolizmayı sadece "kilo alıp verme hızı" olarak bildiğini ancak bu tanımın oldukça dar kaldığını ifade ediyor.
Metabolizma hızını etkileyen faktörler arasında yaş, cinsiyet, genetik yapı, beslenme düzeni, kas kütlesi ve fiziksel aktivite düzeyi yer alıyor. Metabolizma hızını doğrudan ölçen net bir test bulunmamakla birlikte, şüphe durumunda insülin, tiroit ve cinsiyet hormonları gibi değerlere bakılabiliyor.
Metabolizmayı Yavaşlatan Temel Hatalar
Metabolizma üzerinde en büyük etkiye sahip olan hormonlar arasında insülin, T3 ve T4 tiroit hormonları, leptin, ghrelin, östrojen, testosteron ve kortizol bulunuyor. Bu hormonlardaki herhangi bir değişim, metabolizma dengesini doğrudan etkileyebiliyor.
İnsülin direnci metabolizma üzerinde önemli bir etkiye sahip. Uzun süreli yanlış beslenme, hareketsizlik veya obezitenin insüline karşı direnç gelişmesine yol açtığını belirten Mammadyarzada, bu durumda hücrelerin insüline yanıt veremediğini, glikozun kanda biriktigini ve vücudun daha fazla insülin ürettiğini açıklıyor. Sonuç olarak kilo vermek zorlaşıyor, karın bölgesinde yağlanma artıyor ve metabolik sendrom riski ortaya çıkıyor.
Kadın ve Erkek Metabolizması Arasındaki Farklar
Kadın ve erkek metabolizması arasında belirgin farklar bulunuyor. Kadınlarda östrojen, erkeklerde testosteron metabolizma, yağ dağılımı ve kas kütlesi üzerinde belirleyici rol oynuyor. Kadınlar yağları daha çok kalça ve uyluk bölgesinde depolar erkeklerde ise yağlanma genellikle karın çevresinde görülüyor.
Yaşla birlikte hormon seviyelerinin azaldığını vurgulayan Mammadyarzada, menopoz ve andropoz dönemlerinde metabolizmanın yavaşlayabileceğini ve özellikle karın bölgesinde yağlanmanın artabileceğini belirtiyor. Bu dönemlerde düzenli beslenme ve fiziksel aktivitenin metabolizma sağlığı açısından kritik önem taşıdığının altını çiziyor.
Sağlıklı Metabolizma İçin Altın Kurallar
Uzm. Dr. Aysel Mammadyarzada, sağlıklı bir metabolizma için şu önerilerde bulunuyor:
Düzenli uyku metabolizma sağlığının temel taşlarından biridir. Üç ana, iki ara öğün şeklinde dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite, yeterli su tüketimi ve gerektiğinde hormon ve kan tetkiklerinin yapılması büyük önem taşıyor.
Kişiye özel beslenme planının olmazsa olmaz olduğunu vurgulayan Mammadyarzada, uzun süreli açlığın stres hormonlarını artırarak kan şekerini yükseltebileceğine ve insülin dengesini bozabileceğine dikkat çekiyor.
Kafeinin metabolizmayı geçici olarak hızlandırabileceğini ancak günlük 3-4 fincanı geçmemek gerektiğini belirten uzman, besin takviyelerinin ise sadece laboratuvar testlerinde eksiklik görüldüğünde kullanılması gerektiğini ifade ediyor.
Metabolizma yavaşlaması şikayetiyle gelen hastalarda sıklıkla hipotiroidi, insülin direnci, demir eksikliği ve D vitamini eksikliği gibi sorunlar keşfedildiğini aktaran Mammadyarzada, halsizlik, saç dökülmesi, cilt kuruluğu, kabızlık gibi belirtilerin titizlikle değerlendirilmesi gerektiğini sözlerine ekliyor.
