Dilimizdeki bazı kelimelerin yazılışı kafa karıştırıyor, değil mi? Özellikle de doğa olaylarıyla ilgili terimler... Mesela şu meşhur ateş püskürten dağlar! TDK'nin son güncellenen kılavuzunda bu konuda net bir açıklama var aslında.
Gelin hep birlikte şu sorunun cevabını arayalım: "Yanardağ" mı yazmalıyız, "yanar dağ" mı? Biliyor musunuz, bu ikilem aslında çok basit bir kurala dayanıyor. (Ben de ilk duyduğumda şaşırmıştım doğrusu!)
TDK'nin Resmi Açıklaması
Şimdi dil bilgisi kurallarına göz atalım. Türk Dil Kurumu'nun "Yazım Kılavuzu"nda bu kelimenin bitişik yazılması gerektiği açıkça belirtiliyor. Yani doğrusu: yanardağ.
Peki neden? Çünkü bu kelime artık özel bir terim haline gelmiş durumda. Tıpkı "ateşböceği" ya da "hanımeli" gibi... İki sözcük birleşip yepyeni bir anlam kazanmış. (Dilimizde buna "birleşik kelime" diyoruz.)
Yanlış Yazımın Yaygınlığı
İşin ilginç yanı, birçok kişi -hatta bazı yayın organları bile- bu kelimeyi ayrı yazıyor. "Yanar dağ" şeklinde... Oysa bu tamamen yanlış! TDK'nin resmi açıklamalarına göre doğru kullanım kesinlikle bitişik olmalı.
Düşünsenize, "ateş böceği" ya da "hanım eli" yazmak ne kadar tuhaf kaçardı değil mi? İşte "yanar dağ" yazmak da aynı şey!
Bitişik Yazılmasının Nedenleri
Bu kuralın arkasında yatan mantık aslında oldukça basit:
- Kelime, iki sözcüğün birleşmesiyle yeni bir kavram oluşturmuş
- Artık "yanmak" fiiliyle doğrudan ilişkisi kalmamış
- Dilimizde yerleşmiş, kalıplaşmış bir terim haline gelmiş
Yani "yanardağ" derken, gerçekten yanan bir dağdan bahsetmiyoruz aslında. (Ki zaten dağlar yanmaz, lav püskürtür!) Bu, volkanik faaliyetler için kullandığımız özel bir isim artık.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Bu konuda sık yapılan hatalardan biri de şu: "Yanar dağ" yazıp sonra da "dağ" kelimesini büyük harfle başlatmak! (Mesela: Yanar Dağ) Bu tamamen yanlış bir kullanım. Çünkü özel isim değil ki bu!
Eğer bir dağın özel adı olarak kullanılıyorsa -ki bu çok nadirdir- o zaman büyük harfle başlayabilir. Ama genel anlamda volkanik dağlardan bahsederken kesinlikle küçük harf ve bitişik yazmalısınız.
Dil bilgisi kuralları bazen can sıkıcı gelebilir, ama doğru kullanım için bu ayrıntıları bilmek şart. Hele ki resmi yazışmalarda ya da akademik metinlerde... Yanlış yazdığınızda profesyonelliğiniz sorgulanabilir!
Son bir not: Eğer "yanar" sıfatını gerçekten yanan bir dağı nitelendirmek için kullanıyorsanız -ki bu çok nadir bir durumdur- o zaman ayrı yazabilirsiniz. Ama günlük dilde bu ihtimal neredeyse hiç yok.
