Bilim dünyası, deniz kestaneleri hakkında yaygın kabul gören bir inanışı kökten değiştiren bir araştırmaya imza attı. Deniz kestanelerinin beyni olmadığı düşünülüyordu, ancak yeni bir çalışma aslında tüm vücutlarının devasa ve dağıtılmış bir beyin gibi çalıştığını ortaya koydu. Bu şaşırtıcı keşif, omurgasız canlıların sinir sistemlerine dair anlayışımızı baştan yazıyor.
25 Bin Hücre Çekirdeğinin Sırrı Çözüldü
Araştırmacılar, Paracentrotus lividus türüne ait iki haftalık genç deniz kestanelerini mercek altına aldı. Çalışmada, bu canlılardan alınan 25 bin hücre çekirdeği, gen ifadelerine göre analiz edildi ve 48 farklı moleküler kümeye ayrıldı. Bu kümeler daha sonra sekiz ana doku grubuna yerleştirildi.
Bu gruplar arasında nöronlar, kas dokuları, iskelet yapısı, sindirim sistemi, su damar sistemi ve vücut yüzeyi bulunuyor. En çarpıcı bulgu ise, bu kümelerin neredeyse üçte ikisini nöronların oluşturması oldu. Bu, milimetre boyutlarındaki genç bir deniz kestanesinin bile sinir açısından inanılmaz derecede zengin bir yapıya sahip olduğunu gösterdi.
Vücut Beyin Gibi Çalışıyor: 29 Farklı Nöron Ailesi
Yeni oluşturulan hücre atlası, deniz kestanelerinin sinir sisteminin sanılandan çok daha karmaşık olduğunu kanıtladı. Araştırmacılar, bir zamanlar basit ve gevşek bir ağ olarak düşünülen yapıların yerine, yoğun ve organize nöron ağları keşfetti.
Çalışmada, serotonin, dopamin, asetilkolin ve histamin gibi nörotransmitterleri kullanan toplam 29 farklı nöron ailesi tespit edildi. Bu çeşitlilik, canlının çevresel uyaranlara verdiği karmaşık tepkileri açıklamaya yardımcı oluyor.
İlginç bir diğer bulgu da, gözleri olmamasına rağmen deniz kestanelerinin vücutlarının fotoreseptör hücrelerle kaplı olması. Bu sayede ışığı algılayabiliyor ve hareketlerini veya duruşlarını bu bilgiye göre değiştirebiliyorlar.
Evrimsel Bir Ustalık: Genlerin Tekrar Kullanımı
Araştırma, deniz kestanelerinin yaşam döngüsüne dair de önemli bilgiler sağlıyor. Bu canlılar, simetrik bir larva formunda doğuyor ve geçirdikleri başkalaşım (metamorfoz) sırasında beş parçalı radyal simetriye sahip yetişkin formuna dönüşüyor. Yeni atlas, aynı genetik araç setinin farklı yaşam evrelerinde tekrar tekrar kullanıldığını göstererek evrimsel bir tutumluluğa işaret ediyor.
Bu keşif, deniz kestanelerinin sadece basit bir sinir halkasına sahip olduğu fikrini tamamen çürütüyor. Bunun yerine, tüm vücuda yayılmış, merkezi olmayan bir "beyin" düzeninin, bu canlıların hayatta kalması ve çevrelerine uyum sağlaması için ne kadar kritik olduğunu ortaya koyuyor.
Söz konusu çığır açan araştırma, 6 Aralık 2025 tarihinde prestijli bilim dergisi Science Advances'ta yayımlandı. Bilim insanları, bu bulguların nörobilim ve evrimsel biyoloji alanlarında yeni çalışmalara kapı aralayacağını düşünüyor.
