Ofiste öğle molasında telefonuna gelen indirim bildirimine bir tıkla cevap verirken, aslında ruh halinin nasıl da bir roller coaster'a dönüştüğünün farkında mısın? İşte o anlık heyecanın bedeli sandığından çok daha ağır olabilir.
Son dönemde yapılan çarpıcı bir araştırma -sanki bekliyormuşuz gibi- hızlı alışverişin psikolojimiz üzerindeki etkilerini mercek altına aldı. Ve ortaya çıkan tablo, o 'şipşak' aldığımız ürünler kadar masum değil.
Anlık Doyumun Kısa Vadeli Hafızası
Düşünsenize: Ekrana dokunuyorsunuz ve o ürün sanki sihirle kapınıza geliyor. O anki mutluluk patlaması inkar edilemez. Ama işte o mutluluk, en fazla birkaç saat sürüyor. Sonrası? Genellikle pişmanlık ve 'ben buna neden ihtiyaç duydum ki' sorgulaması.
Uzmanların dediğine göre bu durum, beynimizin ödül mekanizmasıyla doğrudan alakalı. Anında tatmin, dopamin salgılatıyor ama -burası önemli- aynı hızla da etkisini yitiriyor.
Psikologlar Ne Diyor?
Konuyla ilgili görüşlerini aldığımız psikologlar, özellikle gençler ve sosyal medya kullanıcıları arasında bu davranışın neredeyse bir 'refleks' haline geldiğini söylüyor. 'Sınırlı stok' ve 'son 5 saat' gibi uyarılar, mantık filtremizi devre dışı bırakıyor.
'Aslında ihtiyacımız olmayan şeyleri satın alırken, sadece o anlık boşluğu doldurmaya çalışıyoruz' diyor bir klinik psikolog. Ve ekliyor: 'Bu dijital çağın duygusal bandıdı.'
Peki Ya Cüzdanlar?
Finansal boyutu zaten tahmin edersiniz. Aylık gelirin önemli bir kısmı, birkaç saniyelik kararlarla elden gidiyor. Bütçe planlaması yapmak ise neredeyse imkansız hale geliyor.
Bankaların verilerine göre, tek tıkla yapılan alışverişlerde harcama miktarı, normal alışverişlere oranla ortalama %40 daha fazla. İşin ilginci, çoğu kişi ayda ne kadar hızlı alışveriş yaptığını bile hatırlamıyor.
Çözüm Ne Olabilir?
Uzmanların önerileri aslında oldukça basit:
- Sepete atın ama hemen ödemeyin. En az 24 saat bekleyin.
- Kendinize şu soruyu sorun: 'Bunu 1 yıl sonra hala kullanıyor olacak mıyım?'
- Anlık indirim bildirimlerini kapatın.
- Nakit ödemeyi deneyin - sanal para harcamak daha kolay geliyor.
Belki de en önemlisi: Can sıkıntısıyla alışveriş yapma dürtüsünü fark etmek. Çünkü çoğu alışveriş, aslında içsel bir boşluğu doldurmak için yapılıyor.
Sonuç olarak, hızlı alışveriş hayatımızı kolaylaştırıyor gibi görünse de, psikolojik ve finansal maliyeti oldukça yüksek. Belki de 'yavaşlamak', hem cüzdanımız hem de ruh sağlığımız için en iyi seçenek.
