Diyarbakır'ın Ergani ilçesinde, tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuş bir hazine yatıyor. Evet, Çayönü tam da burada, Anadolu'nun kadim topraklarında saklı duruyor. Burası öyle sıradan bir arkeolojik alan değil - insanlık tarihinin dönüm noktalarından birine tanıklık etmiş bir yer adeta.
Böyle yerleri düşündüğümde hep şunu merak ediyorum: Acaba o dönemde yaşayan insanlar bu topraklarda neler hissetti? Belki de tarımın ilk tohumlarını atarken, insanlık tarihini değiştireceklerini bilmiyorlardı. İşte Çayönü tam da bu açıdan benzersiz.
Tarihin İlk Çiftçilerinin İzinde
M.Ö. 7500'lü yıllara uzanan bu yerleşim, insanlığın avcı-toplayıcılıktan yerleşik düzene geçişinin canlı tanığı gibi. Düşünsenize - o dönemde burada yaşayan insanlar, belki de dünyanın ilk buğdayını yetiştiriyor, ilk evcil hayvanları besliyorlardı. Bu kadar eski olmasına rağmen - inanması güç ama - taş temelli yapılar, ölü gömme gelenekleri ve hatta belki de dünyanın ilk cerrahi müdahalelerinden bazıları burada gerçekleşmiş.
Neden Bu Kadar Önemli?
Çayönü'nün önemi sadece yaşından kaynaklanmıyor. Burası adeta bir neolitik dönem laboratuvarı gibi. Arkeologlar burada:
- Tarımın ilk izlerini buldular
- Yerleşik yaşamın erken örneklerini keşfettiler
- İnanç sistemlerine dair ipuçlarına ulaştılar
- Toplumsal organizasyonun nasıl geliştiğini gözlemlediler
Aslında Çayönü bize şunu hatırlatıyor: Medeniyetin temelleri işte böyle küçük yerleşimlerde atıldı. Bugünkü modern hayatımızın kökleri, Diyarbakır'ın bu sakin köşesinde filizlenmiş.
Ziyaret Etmek İsteyenlere Notlar
Eğer bu tarihi mekanı görmeyi planlıyorsanız - ki kesinlikle hak ediyor - Ergani ilçe merkezine sadece 7 kilometre uzaklıkta olduğunu bilmelisiniz. Yolunuz Diyarbakır'a düşerse, bu kadim yerleşimi görmeden dönmeyin derim. Çünkü burası sadece bir arkeolojik alan değil, insanlık maceramızın canlı bir sayfası.
Son düşünce: Belki de Çayönü'nün en büyük sırrı, bize ne kadar eski olduğumuzu ve aslında ne kadar yeni sayılabileceğimizi aynı anda hatırlatması. Tarih sevenler için burayı görmek, adeta zamanda yolculuk yapmak gibi.
