Toprak oluşumu, iklim, ana kaya, zaman, yer şekilleri ve canlılar gibi temel faktörlerin etkileşimiyle gerçekleşir. Bu faktörlerden bazılarının baskın rol oynadığı özel toprak grupları bulunur. İntrazonal topraklar da bunlardan biridir ve oluşumlarında özellikle ana kayanın yapısı ile yeryüzü şekillerinin etkisi belirleyicidir.
İntrazonal Toprakların Genel Özellikleri
Bu toprak türleri, genellikle kurak veya yarı kurak iklim kuşaklarında daha yaygın olarak karşımıza çıkar. Oluşum süreçleri tamamlanmamış olduğundan, tüm horizon (katman) gelişimini tam olarak göstermezler. İntrazonal topraklar genellikle sadece A (yüzey) ve C (ana kaya) horizonlarına sahiptir. Humus bakımından fakir olmaları ve genellikle kireçli bir yapı taşımaları, onları tarımsal üretim için elverişsiz kılan başlıca nedenlerdir. Bu nedenle, "dünyanın en verimli intrazonal toprak türü" sorusuna net bir yanıt vermek oldukça güçtür.
İntrazonal Toprak Çeşitleri Nelerdir?
İntrazonal topraklar, oluşum özelliklerine göre üç ana gruba ayrılır. Her birinin kendine has karakteristikleri ve görüldüğü coğrafi koşullar farklılık gösterir.
Halomorfik (Tuzlu) Topraklar
Bu topraklar, adından da anlaşılacağı üzere yüksek oranda tuz ve karbonat içerir. İçlerindeki su buharlaştığında, bu mineraller yüzeyde birikerek beyaz bir kabuk oluşturur. Çorak ve son derece verimsiz olarak kabul edilen halomorfik topraklara, buharlaşmanın yoğun olduğu kurak ve yarı kurak bölgelerde sıklıkla rastlanır.
Hidromorfik (Bataklık) Topraklar
Sürekli su altında kalan veya taban suyu seviyesi çok yüksek olan alanlarda oluşan topraklardır. Bataklıklar ve diğer sulak alanlar tipik görüldükleri yerlerdir. Yapıları gereği suyu geçirmezler ve alt katmanları, yüzey suyunun yer altına sızmasını engeller. Bu nedenle bünyelerinde yüksek miktarda su tutarlar.
Kalsimorfik Topraklar
Killi ve yumuşak kireç taşlarının bulunduğu arazilerde gelişen bu topraklar, kireç bakımından oldukça zengindir. Bu yüksek kireç içeriği, tarım faaliyetlerini kısıtlar. Kalsimorfik topraklar kendi içinde iki alt türe ayrılır:
Rendzinalar: Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan, koyu renkli topraklardır. Alt katmanlarında yüksek miktarda kireç bulunur.
Vertisoller: Kil bakımından zengin olan bu topraklar, mevsimsel değişimlerle karakterize edilir. Kurak dönemlerde şiddetli çatlaklar oluştururken, yağışlı mevsimlerde suyu emerek şişer ve adeta yerinde döner.
İntrazonal Topraklar Türkiye'de Nerelerde Görülür?
Türkiye'de intrazonal toprakların çeşitli türlerine rastlamak mümkündür. Özellikle kalsimorfik topraklardan olan vertisoller, ülkemizde belirgin bir dağılıma sahiptir. Trakya bölgesi, bu toprakların yaygın olarak görüldüğü alanlardan biridir. Geçmişte göl tabanı olan, killi ve kireçli depoların bulunduğu bu sahalarda oluşan vertisoller, ayçiçeği tarımı için nispeten daha uygun bir zemin sağlar. Diğer intrazonal toprak türleri ise, ülkenin kurak iç kesimlerinde veya taban suyu yüksek ovalarında kendilerine yer bulur.
