Günlük hayatta sıkça yaşadığımız ancak adını pek bilmediğimiz bir psikolojik olgu var: ileriye ket vurma. Özellikle öğrenme psikolojisinin önemli konularından biri olan bu kavram, aslında hepimizin başına geliyor. Peki, eski bilginin yeni bilgiyi engellemesi anlamına gelen ileriye ket vurma tam olarak nedir ve nasıl örneklerle karşımıza çıkar?
İleriye Ket Vurma Nedir? Tanım ve Köken
Psikoloji biliminde, öğrenme süreçlerini inceleyen alanda kullanılan terimlerden biri olan ket vurma, dilimize Ermeniceden geçmiş olup "engel" anlamına gelir. Bu kavram, genel olarak ikiye ayrılır: geriye ket vurma ve ileriye ket vurma.
İleriye ket vurma, basitçe daha önce öğrenilmiş bir bilginin, yeni öğrenilen bir bilgiyi bozması, karıştırması veya hatırlamayı güçleştirmesi durumudur. Bu, günlük yaşamda farkında olmadan sık sık karşılaştığımız bilinçdışı bir süreçtir. Eski bilginin adeta yeni bilginin önüne set çekmesi olarak da düşünülebilir.
İleriye Ket Vurma Örnekleri: Günlük Hayattan 3 Vaka
Konuyu somutlaştırmak için günlük hayattan ileriye ket vurma örneklerine bakalım. Bu örnekler, kavramın ne kadar yaygın olduğunu gözler önüne seriyor.
1. Eski ve Yeni Adres Karışıklığı: Yeni taşındığınızda, birisi size ev adresinizi sorduğunda, aklınıza ilk olarak uzun süre ezberlediğiniz eski adresin gelmesi tipik bir ileriye ket vurma örneğidir. Yeni adres henüz tam oturmamışken, eski ve güçlü bellek izi, yeni bilginin önüne geçer.
2. Şiir Okuyan Öğrenci: 23 Nisan töreninde şiir okuyacak bir öğrencinin, sahneye çıktığında daha önce ezberlediği başka bir şiirin aklına gelmesi ve asıl okuması gereken şiiri unutması veya karıştırması da bu olguya örnektir. Eski ezber, yeni ezberi engeller.
3. Öğretmenin Öğrenci İsimlerini Karıştırması: Bir öğretmenin, bir önceki yıl öğrendiği öğrenci isimlerinin, yeni gelen sınıfının isimlerini hatırlamasını zorlaştırması da benzer bir durumdur. Geçmiş senenin bilgisi, yeni senenin bilgisine ket vurur.
İleriye Ket Vurma ve Olumsuz Aktarma Arasındaki Fark
İleriye ket vurma, sıklıkla olumsuz aktarma kavramı ile karıştırılır. Ancak bu iki kavram birbirinden farklıdır.
Olumsuz aktarma, daha çok psikomotor becerilerle (bisiklet sürmek, yazı yazmak gibi) ilgilidir ve öğrenme anında ortaya çıkar. Bir beceriyi öğrenirken, daha önce öğrenilmiş başka bir becerinin yeni öğrenmeyi güçleştirmesi veya engellemesidir.
İleriye ket vurmada ise temelde bir unutma veya karıştırma durumu söz konusudur. İki ayrı bilgi (genellikle sözel veya bilişsel) birbiriyle çatışır ve yeni olan, eskisi tarafından bastırılır. Kısacası, olumsuz aktarma becerilere, ileriye ket vurma ise daha çok bilgi ve hatırlama süreçlerine odaklanır.
Sonuç olarak, ileriye ket vurma hepimizin deneyimlediği doğal bir bilişsel süreçtir. Yeni bir şey öğrenirken zorlanmanın veya eski alışkanlıklara dönmenin arkasında bazen bu psikolojik engel yatar. Onu tanımak, öğrenme stratejilerimizi geliştirmemize yardımcı olabilir.
